Mevzuat | Ürün Güvenliği, Piyasa Gözetimi ve Denetimi ile Uygunluk Değerlendirmesi Alanlarında Farkındalığın Artırılması Teknik Destek Projesi

Piyasa Gözetimi ve Denetimi Genel Bilgisi

Piyasaya arz edilecek her ürünün, insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından asgari güvenlik koşullarını sağlaması, diğer bir değişle güvenli olması gerekmektedir.

Güvenli ürün, normal kullanım koşullarında tüketiciler için risk taşımayan veya kabul edilebilir ölçülerde risk taşıyan ve yukarıda bahsedilen temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlayan ürünü ifade eder.
Piyasaya arz edilen ürünlerin güvenli olması üreticisinin, yetkili temsilcisinin ve/veya ithalatçının sorumluluğundadır. Üretici, yetkili temsilci ve ithalatçıların bu sorumluluklarını yerine getirip getirmediğinin denetimi ise kamu kuruluşlarınca gerek ithalat aşamasında gerekse ürünlerin piyasa arzı aşamasında veya ürünler piyasada iken gerçekleştirilmektedir.
Piyasa gözetimi ve denetimi (PGD), ürünlere dair teknik mevzuatı hazırlamaya ve yürütmeye yetkili bulunan kamu kuruluşlarının, ürünün piyasaya arzı veya dağıtım aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğini, güvenli olup olmadığını denetlemesi veya denetlettirmesi faaliyetleridir.

Kamu kuruluşları etiket, işaret, ambalaj ve belge kontrolü ile gerektiğinde teste başvurmak suretiyle piyasa gözetimi ve denetimini gerçekleştirmektedir.

Piyasa gözetimi ve denetimi faaliyeti esas olarak aşağıdaki aşamalardan oluşur:

İlgili kamu kuruluşu denetimin gerçekleştirileceği firmaların, ürün gruplarının ve risk faktörlerinin önceliklendirildiği bir stratejik planlama yapar.
Bu plan çerçevesinde işaret, belge kontrolü gerçekleştirilir ve gerektiğinde numuneler alınır.
Alınan numuneler laboratuvar analizine tabi tutulur.
Yapılan denetimin sonucunda güvensizliği tespit edilen ürünle ilgili olarak piyasaya arzın yasaklanması, piyasaya arz edilmiş ürünlerin toplanması, ürüne ilişkin güvensizliğin üretici tarafından giderilmesi, ürünün üretici tarafından güvenli hale getirilmemesi veya ürünün güvenli hale getirilmesinin imkânsız olduğu durumlarda, taşıdıkları risklere göre kısmen veya tamamen bertaraf edilmesine yönelik gerekli tedbirler alınır. Tüketcilerin sağlığının korunması amacına yönelik alınan bu tedbirlerin kamuoyuna duyurulması da PGD’nin önemli bir parçasıdır.

Piyasa Gözetimi ve Denetimi Neden Önemlidir?

Piyasadaki ürünlerin güvenli olup olmadığına yönelik denetimler ve bu denetimler neticesinde alınan önlemler ekonominin iki büyük aktörü olan üretici ve tüketici kesimini doğrudan etkilemektedir. Tüketiciler için sağlık ve güvenliklerine olumsuz etki edecek ürünlerin piyasada yer almaması önem arz ederken, üreticiler de kazançlarını ve ürünlerinin piyasadaki imajını göz önünde bulundurmaktadırlar.

Piyasa gözetimi ve denetiminin insan sağlığını, can güvenliğini ve çevreyi koruyarak toplumun hayat kalitesini yükseltmenin yanısıra, topluma, özellikle ekonomik anlamda sağladığı başka yararlar da vardır. Bunları özetlemek gerekirse:

PGD, ürününü piyasaya güvenli arz etmek için gereken maliyete katlanmamış üreticilerin piyasadan dışlanmasını sağlayarak, mevzuata uygun ürün arz eden üreticinin karşılaştığı haksız rekabetin önüne geçer.
PGD ithalat denetimlerini tamamlayan ve ithal ve yerli bütün ürünlerin iç piyasada denetlenmesini sağlayan önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır.
PGD, piyasanın disipline edilmesine ve üretimin ileri standartlara kavuşmasına hizmet ederek, ihracatın rekabet gücünün arttırılmasına da katkıda bulunmaktadır.
Devlet, PGD faaliyetlerini gerçekleştirirken tüketici ve üretici faydaları arasındaki dengeyi gözetmek durumundadır. Özellikle küçük ve orta ölçekli üreticilere, yeni mevzuatın getirdiği yükümlülükleri yerine getirmelerine yönelik gerekli desteğin verilmesi ihmal edilmemelidir. Ancak, şüphesiz ki konu insan sağlığı olduğunda bu dengenin tüketici lehine gözetilmesi esas olmalıdır.

Piyasa Gözetimi ve Denetiminde Yasal Altyapı

1 Ocak 1996 tarihinde Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasında Gümrük Birliğinin yürürlüğe girmesiyle birlikte, ülkemiz birçok alanda; AB mevzuatına uyum sağlanması ve uygulamaların da AB uygulamalarıyla paralel hale getirilmesine yönelik bazı yükümlülükler üstlenmiştir. Bu yükümlülüklerden biri de AB ve ülkemiz arasında ticarette teknik engellerin kaldırılabilmesi ve malların serbest dolaşımı ile piyasaya “güvenli” ürünlerin arzının sağlanabilmesi için, AB’nin ürünlere ilişkin teknik mevzuatına uyum sağlamaktır. Ülkemiz, bu alanda mevzuat uyumunu büyük oranda gerçekleştirmiş olup, çalışmalar halen devam etmektedir.

Ürünlere ilişkin teknik mevzuatın Avrupa Birliği mevzuatıyla uyumlaştırılması ile birlikte, uygulamada birliğin sağlanabilmesi ve tüketicilere güvenli ürünlerin ulaştırılabilmesi için, PGD sisteminin Avrupa Birliğindeki uygulamalara paralel şekilde güçlendirilmesine yönelik çalışmalara devam edilmektedir.

Avrupa Birliği’nde “765/2008/AT sayılı Ürünlerin Pazarlanmasıyla İlgili Akreditasyon ve Piyasa Gözetimi ve Denetimi Gereklerini Belirleyen Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi Regülasyonu” ve “2001/95/AT sayılı Genel Ürün Güvenliği Direktifi” ile temel prensipleri belirlenen PGD, ülkemizde;

“4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun”,
Bu kanuna istinaden 17.1.2002 Tarih ve 24643 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak, 11.1.2002 tarihinde yürürlüğe giren “Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik” ve
İlgili kamu kuruluşları tarafından yürürlüğe konulan ürün spesifik mevzuat (Örneğin, Sağlık Bakanlığınca yayımlanan Tıbbi Cihazlar Yönetmeliği vb)
İlgili kamu kuruluşları tarafından yürürlüğe konulan idari düzenlemeler

çerçevesinde, 9 farklı kamu kuruluşu tarafından sorumlu oldukları ürün grupları itibariyle yürütülmektedir.

Yetkili PGD Kuruluşları ve Sorumlu Oldukları Ürün Grupları

PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ KURULUŞU	ÜRÜN GRUPLARI
Koordinatör Kuruluş: Ticaret Bakanlığı
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı	ATEX ürünleri, asansörler, aerosol kaplar, basınçlı ekipmanlar, gaz yakan cihazlar, makineler, motorlu araçlar, sivil kullanım amaçlı patlayıcılar, taşınabilir basınçlı ekipmanlar, kazanlar, ölçü aletleri, hazır ambalajlı mamuller, pil ve akümülatörler
Ticaret Bakanlığı	Deterjanlar, oyuncaklar, kimyasal ürünler (dövme mürekkebi, temizleme ve yıkama ürünleri), çocuk bakım ürünleri, düzenlenmemiş alanda yer alan hazır giyim tekstil ve ayakkabı, dekoratif malzemeler, mobilyalar, el aletleri, aygıtlar, hobi ve spor ekipmanları, mutfak/pişirme gereçleri, çakmaklar, kırtasiye ürünleri, çocuk ekipmanları, gıda görünümlü ürünler.
Sağlık Bakanlığı	Kozmetikler, tıbbi cihazlar
Tarım ve Orman Bakanlığı	Gıda maddeleri, gıdalarla temas eden madde ve malzemeler, yem, gübreler, bitki koruma ürünleri, veterinerlikte kullanılan tıbbi ürünler, Tütün mamulleri ve etil alkol
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı	Yapı malzemeleri, katı yakıtlar
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu	Telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları
Çalışma, Sosyal Güvenlik ve Aile Bakanlığı	Kişisel koruyucu donanımlar
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı	Gezi tekneleri, gemi teçhizatı
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu	Akaryakıtlar

Piyasa Gözetimi ve Denetiminin Koordinasyonu

Ülkemizde halihazırda dokuz farklı kamu kuruluşu tarafından PGD gerçekleştirilmekte olup, PGD kuruluşları arasında koordinasyon Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanmaktadır.

Ticaret Bakanlığı bu görevini sekreteryası ve başkanlığını yürüttüğü ‘Piyasa Gözetimi ve Denetimi Koordinasyon Kurulu’ ile Ticaret Bakanının koordinatörlüğünde toplanan ve kamu kuruluşlarının en üst düzeyde temsil edildiği ‘Piyasa Gözetimi, Denetimi ve Ürün Güvenliği Değerlendirme Kurulu’ aracılığıyla yürütmektedir. Her iki Kurul da PGD konusunda yaşanan ortak sorunlara çözüm önerileri getirmek ve PGD kuruluşlarının uygulamalarını yeknesaklaştırmak bakımından önemli bir iletişim ve işbirliği platformudur.

Ulusal Piyasa Gözetimi ve Denetimi Stratejisi

Ülkemizin Avrupa Birliği ile yürüttüğü tam üyelik müzakereleri çerçevesinde, Malların Serbest Dolaşımı Faslı’nın açılış kriterlerinden biri de, Türkiye’nin piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) ile ilgili bir stratejiyi takvimi ile birlikte ortaya koymasıdır.
PGD faaliyetlerinin ulusal düzeyde etkinleştirilmesine yönelik çalışmalar “Ulusal PGD Stratejisi”nde yer alan amaç ve hedefler doğrultusunda yürütülmektedir. Ulusal PGD Stratejisi ilk defa 2010 yılında kabul edilmiş, daha sonra 2012-2014 yıllarını kapsayacak şekilde güncellenmiştir.

Son olarak, ilgili tüm tarafların görüşleri ve katılımıyla hazırlanan, 2015-2017 yıllarında yürütülecek çalışmalar için yol haritasını belirleyen yeni Strateji ise 4 Kasım 2014 tarihinde mülga Ekonomi Bakanlığı ev sahipliğinde yapılan Piyasa Gözetimi, Denetimi ve Ürün Güvenliği Değerlendirme Kurulunda kabul edilmiştir.

Belgede, PGD’ye ilişkin hukuki ve idari altyapının güçlendirilmesi, denetimlerin etkinliğinin artırılması, bilgi teknolojilerinin etkin kullanımı, ürün güvenliğine dair farkındalığın arttırılması, paydaşların aktif katılımının sağlanması ve uluslararası alanda işbirliğinin geliştirilmesi stratejik amaçlar olarak sırlanmıştır. Bu amaçlara ulaşmak için gerekli çalışmalar ise, stratejik amaçlar altında yer alan eylemlerden sorumlu kuruluşların koordinatörlüğünde, PGD Stratejisi ile belirlenen takvim çerçevesinde yürütülecektir.

Ulusal Piyasa Gözetimi ve Denetimi Bilgi Sistemi

Ulusal Piyasa Gözetimi ve Denetimi Bilgi Sistemi (PGDBİS), Bakanlığımız koordinasyonunda 9 farklı piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) kuruluşu tarafından iç piyasada yürütülen denetimlerle birlikte ithalata dair denetim sonuçlarının toplandığı bir veri havuzu olarak tasarlanmıştır. Temel amaç, yetkili tüm kuruluşlarca yürütülen denetimlerin sonuçlarının diğer kuruluşların da bilgisine ve kullanımına açılarak, denetimlerin programlanması ve önceliklendirilmesinde kuruluşlara destek olmaktır. Sistem bu anlamda sadece kamu kuruluşlarının kullanımına açıktır.

Sisteme, PGD sonuçlarına ilişkin dönemsel ve yıllık denetim verilerinin yanı sıra, denetimlerde tespit edilen güvensiz ve uygunsuz ürünlerle ilgili bilgiler de kaydedilmektedir. PGD kuruluşlarının sistem vasıtası ile Bakanlığımıza ilettiği veriler, yıllık PGD raporlarının hazırlanmasında kullanılmaktadır.

PGDBİS, 27 Temmuz 2013 tarih ve 28720 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Piyasa Gözetimi ve Denetimi Sonuç ve Önlemlerinin Kaydı ve Bildirimi Yönetmeliği” ile hukuki altyapıya kavuşturulmuştur.

İzleme ve Raporlama

Ticaret Bakanlığı tarafından, PGD kuruluşlarından alınan bilgiler doğrultusunda, ülkemiz PGD faaliyetlerinin etkinliği ve yeterliliğini inceleyen yıllık raporlar hazırlanmakta ve Bakanlığın internet sitesi vasıtasıyla kamuoyuyla paylaşılmaktadır.
Bu raporlarda, ülkemizin PGD alanında geldiği noktanın sayısal verilerden hareketle izlenebilmesini mümkün kılabilmek için yetkili kuruluşların PGD’ye ayırdığı kaynak ve insan gücü, laboratuvar altyapıları, ürün grupları itibariyle gerçekleştirilen denetim sayısı ve bu denetimlerin sonuçları ile denetimlerin hareket noktalarına ilişkin rakamsal bilgilere yer verilmektedir. Bu veriler ışığında ülkemiz PGD faaliyetlerine dair sorunlar ve çözüm önerilerine de Raporda yer verilmektedir.
Yıllık PGD Raporlarına aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.